Ўктамбек Каримовни ўшликлар журналист сифатида яхши билишади. Ҳалигача, “эсингдами…” деб, унинг репортажларини эслаб юришади. “Озодлик” тўлқинларида ажойиб эшиттиришлар билан янграган забардаст овоз эгаси Сарвар Усмон ҳам ўша ўзимизнинг Ўктамбек Каримов эканини ҳам яхши биладилар. Яқинда Ўшнинг биринчи ҳақиқий журналисти (айнан шудндай дегимиз келди) билан мухбиримиз чойлаши-иб суҳбатлашди. Шу суҳбатдан илинганимизни Сиз ҳам оз бўлсада кўп ўрнида кўриб, бир танишиб чиқинг.
– Билишимча, мутахасислигингиз ўқитувчилик эди?
– Дипломим бўйича рус тили ва адабиѐти ўқитувчисиман… ўзим ўқиган “Толстой” мактабида 10 йил ўқитувчилик қилдим.
– Ўқитувчилик ҳам анча масъулиятли иш…
– Ёмон ўқитувчи бўлмаганман, лекин, мактабда ишлар эканман, ўз ишим билан шуғулланмаѐтганим учун қийналиб юрардим. Бир икки марта “Ленин йўли” (ҳозирги “Ўш садоси”) газетасига ишга олинглар деб борсам, ( у пайтда Омонулло Сотиболдиев бош муҳаррир ўринбосари эди) Омонулло ака – “Майли, ўрганинг, ѐзиб туринг, ѐзганларингиз яхши бўлса балки, ишга олармиз”, деганди. Мен “тайѐр журналистман, ѐзиб туриб юраманми, мен ѐш боламасман-ку буларга” деб, аччиқ қилиб ѐзмаганман.
– Эшитишимча, 1989 йилларда барибир “Ленин йўли”га ишга кирган экансиз?
– Кейинроқ дарсликлар ҳақидами, нимадир ҳақида катта бир мақола ѐзувдим, мутлақо бетаҳрир газетага босишган. Шундан кейин “Бу тайѐр журналист экан” деб, “Ленин йўли”га ўзлари таклиф қилишган. У пайтда мактабда завуч эдим. 280 сўм ойлик олардим. “Келинг, бирданига бўлимга оламиз”, дейишганига ишдан бўшаб келсам, “яхши журналист ишни газетанинг “кухня”сидан бошлайди, газетанинг “кухня”си – корректура, ишни ўшандан бошласангиз” дейишди…
Шундай қилиб, 280 сўмни ўрнига 80 сўмга корректор ишлаганман. Кейин (ўзим партия аъзосимасман) “Ленин йўли”ни партия турмуши бўлимига ишга олишган, бир кун ишлаганман… Кейин яна жамоат ишларига ўтиб кетдим, чақиришди. Дастлаб, биринчи бўлиб ташкил топган Ўзбек миллий-маданий марказига масъул котиб бўлиб… У ерда ишлаб юриб мен яна газетага қайтиб келдим.
Газетага қайтиб келганимда 1993 йил пуллар янгиланди. 5600 рубль ойлик олардим, у 28 сўм бўлди. Ошхонага чиқиб обед қилишга ҳам пулимиз етмасди. Ҳар кун ишга келиб, озгина иш бошлабоқ, аччиғим чиқарди. Газета давлатники, демак мен давлат сиѐсатининг тарғиботчисиман, тарғиботчига давлат бераѐтган маош шу қадар озки, бемалол ошхонага чиқиб овқатлангани ҳам етмасди. Бу ҳақоратда… 28 сўм ойликка ҳам беш-олти ой ишлаб, яна кетиб қолдим, газетадан. Шундай қилиб газета журналистикасидаги фаолиятим тугади.
– Кейин тележурналистика бошланди, тўғрими?
– Ҳа, кейин “ЎшТВ”да тележурналистика бошланди. Ёмон ишладим деѐлмайман, яхшигина ишладим шекилли…
– Ишни қандай дастур билан бошладингиз?
– “ЎшТВ”да кундалик янгиликлар дастурини бошладик, кейин таҳлилийнамо дастурлар ҳам қилдик… Уч йиллик ишим давомида ўшликлар, шаҳар аҳолиси ҳар ҳолда “бир тузик журналист” деб тан олди. Одатда, телевиденияда ишдан кетган одам икки ҳафта, 23 бир ойда унутилади. Мен телевидениедан кетганимга мана етти йил бўлди. Ҳали ҳам одамларнинг муносабатидан унутишмаганини ҳис қилиб тураман.
– “Озодлик”ка қачон ўтдингиз?
-Ёзган мақолам илк марта 1995 йилнинг 24 март куни “Озодлик” радиосида эфирга кетган. 2001 йил декбрда Прагага ишга кетдим.
-Анча йиллардан бери Сизнинг ширали, киноявий, “теша тегмаган” ташбеҳларга бой, нозик жойдан “чақиб оладиган” эшиттиришларингизни “Озодлик” орқали эшитиб, маза қиламиз. Лекин бугун “ЎшТВ”да тайѐрлаган кўрсатувларингиз ҳақида гаплашсак. “Ракурс”, “Алоуддин Мансур ҳузурида” каби муаллифлик кўрсатувларингиз бор эди…
-Кўп нарсалар қилгандик… шаҳарнинг ижтимоий-сиѐсий ҳаѐтидаги энг долзарб масалаларни “ЎшТВ”да биринчи бўлиб эмас (чунки иккинчининг ўзи йўқ эди), фақат биз кўтарар эдик.
– Ўктамбек Каримов кўрсатувларида “ғалати”, хаѐлга келмаган нарсаларни ўйлаб топар эди, дейишади…
-Анча-мунча томошабин билан ҳазиллашиб турар эдик. Масалан… дастурнинг номи эсимда ҳам йўқ… Бир нарса ҳақида беш минутми деган… бир нарса қилардик… Кўзга кўринган нарса – пиѐла, чойнак билмайман… нон ҳақида ҳар бири аллоҳида-аллоҳида беш минутлик дастурлар бўларди. Беш минутни ичида у ѐки бу нарсанинг тарихини айтиб беришга ҳаракат қилардим.
– Ўша дастурлардан бирортасини эслай оласизми? У нима ҳақида эди?
– Масалан, биттаси фотоаппаратлар ҳақида бўлганди. Операторимиз Муҳаммаджон Хайдаров (эски фотографдан чиққанда) ўттизинчи йиллардан қолган эски бир фотоаппарат топиб келди… Кўрсатув бошланди. Мен эфирда – Ҳурматли томошабинлар, яқинда Япониянинг Қирғизистондаги элчиси “ЎшТВ” га “замонавий” фотоаппарат совға қилди. Экранга яқинроқ келиб, ўтиринглар, мен ҳозир сизларни суратга оламан. – деб, айтдим ва “чирқ” этиб, суратга олган бўлдим. “Эртага келиб суратингизни “ЎшТВ” идорасидан олиб кетсангиз бўлаверади”, – дедим.
Биз ҳеч ким келмайди, ҳазиллигини тушунишган бўлса керак деб ўйловдик. Йўқ, эртаси куни суратларини сўраб 19 киши келибди…
Яна бирини эслайман, айни савдо-сотиқ ишлари ривожланган пайт. Мен кўрсатувда: “Ҳурматли томошабинлар, Тошкентнинг Ипподромидан Қорасув бозорининг қоқ ўртасига метро қурилар экан”, – десам, одамлар бунга ҳам ишонибди… Томошабин билан мана шунақа ҳазиллашиб турардик.
– Ҳазил албатта яхши… лекин сизнинг дастурларингиз анчайин қалтис “ҳазиллар”, кутилмаган “қаттиқ” гапларга бой эди…
– Муҳаммаджон Мамасаидов раҳбарлигида ўзбек мактаблари учун тайѐрланган алифбода думи бор “щ”ни ҳам қўшиб қўйишибди. Теледастурларимдан бирида шуни айта туриб, лавҳани: “Янги ҳарфинглар муборак бўлсин, менинг ўшлик “ҳарип”ларим”, – деб тугатдим. Мени бундай ҳақоратомуз сўзларим учун томошабин эртаси куни тошбўрон қилиши керак эди. Лекин бирор кимса келиб тошбўрон қилмади, эътироз ҳам билдиргани йўқ. Чунки “Алифбо”ни чиқарганлар ҳақиқатан, қирғизистонлик ўзбекларнинг ҳаммасини, кўча тили билан айтганда “ҳарип” қилди…
Ўзбекстон президентининг билмисизларча, уятсизларча “ўшликлар Андижонни нонини олиб чиқиб еб қўйяпти” дея берган баѐнотига жавобан бир нарса дегандим, эртсига ўшликлар атайлаб келиб, раҳмат айтиб кетишган. Шундай қилиб, менинг асосли ҳазилларимни “отарчи” тили билан айтганда, томошабин “ер” эди.
-Бугун қаѐққа қараманг порахўрлик… Вазият шу қадарки, Оқ Уйда, парламентда, чегарада, таълим тизимида, шифохоналарда хуллас, исталган жойда, минг афсуски журналистикада ҳам коррупция гуллаяпти, хатто мева ҳам тугаяпти…
– Айниқса, ҳозирги янги замон журналистикасида, телевидение соҳасида коррупция масаласи жуда оғир масала. Чунки ҳозир очиқдан-очи пуллик кўрсатувлар қилинади ва бу ҳаттоки янгиликлар дастури сюжетларини ҳам пул қилиш даражасига олиб борган. “ЎшТВ” раҳбари Халилулло ака Худойбердиев журналистлардан “Янгиликлар”га пул олмасликни жуда қаттиқ туриб талаб қиларди, буни деярли ҳар куни эслатиб турарди. Мен ҳам “Янгиликлар” дастурига нечта сюжет қилган бўлсам, бирортасига пул олмаганман. Чунки янгиликлар дастури бутун дунѐда томошабин учун ва томошабиннинг манфаати учун бепул қилинадиган нарса. Янгилик учун пул олишни, балки, онасини сотишга ўхшатиш мумкиндир. “Янгиликлар” редакциясида ишлайдиганлар умуман пулга аралашмасликлари керак. Уларга ҳеч ким, на телевидение раҳбарияти, на ташкилотлар… дахл қилмасликлари керак. Шундаина янгиликларга томошабин ишонади… Бўлмаса пули бор одам сигири туғса ҳам ўзига шундан “пи-ар” қилиши мумкин.
– Нимагадир аксарият Совет даври авлодларининг бойлик ҳақидаги фикрлари салбий, гарчи ўзлари боликдан воз кечмасалар ҳам.
– Пулни ким ѐмон кўради, ҳамма яхши кўради. Қашшоқликдан бойлик яхши, албатта. Энди Совет даврида биз бошқачароқ катта бўлдик-да. Масалан, “пулимиз оз” деб юрак сиқилган эмас. Чунки, бир оиланинг қорнини боқиш, тирикчилигини ўтказиш учун саксон сўм оласизми, юз сўм оласизми ѐки менинг завучлигимдаги 280 сўмни оласизми, энг зарур минимал эҳтиѐжлар учун етарди. Бир кило қанд 80-90 тийин, 1 кило ѐғ 1 сўм 40 тийин, 1 сўмга еттита нон берарди. У пайтдаги одамларни бугунгиларга солиштириб бўлмайди, улар бошқача одамлар эди. Пулга, мол-мулкка, умуман дунга муносабати ҳам бошқа эди. Ҳозир энди бошқа одамлар. Ҳозир ѐппасига вос-вос бошланган. Ёппасига шу – уй қилсам, жой қилсам, мошиналаримни бошқача қилсам… Шахсан ўзим учун иссиқ-совуқ суви бор ҳаммом бўлса, битта яхши ошхона бўлса бўлди… бошқа ҳеч нарса керакмас. Лекин мен фақатгина ўзимнинг эҳтиѐжларим билангина яшолмайман-да. Бола-чақа, хотин-халаж бор, шулар ўксиниб қолмасин учун умумийпойгага қўшилишга мажбурман.
– Баъзи одамлар хориж матбуоти, айтайлик “Озодлик” радиосига қандайдир шубҳа билан қарашади. Уларнинг назарида чет эл радиосига ишлаѐтган журналистлар гўѐки АҚШ 26 долларига сотилгандек… Балки, бу эски давр мафкурасининг асоратларидир. Лекин бу қарашларнинг бугунги кунда ҳам йўқ бўлмаѐтгани қизиқ эмасми?
– “Озодлик” радиоси мувозанатни сақлашга, ҳар иккала томонни, икки томоннигина эмас, учунчи томоннинг ҳам, ўртада турган холисларнинг ҳам у ѐки бу воқеа тўғрисидаги муносабатини билиб тингловчига етказишга ҳаракат қилади. Лекин ўзбек тилидаги (Ўзбекистон демаяпман) ОАВ воқеани фақат бир томонлама, ўзларига керак тарзда ѐритади (қирғиз оммавий ахборот воситалрида бу нарса йўқ). Бундай воситалар жуда кўп. Натижада тингловчи кўпнинг таъсири остида муқобил қарашни бераѐтган радиолар ѐки сизларнинг ана шу радиолардаги мақолалар матнини бераѐтган газетангизнинг ўша кучли таъсирга, жуда кўплаган таъсирга қарши таъсири кучсиз бўлиб қоляпти. Ёки бошқачароқ айтганда тўққиз одам – тўққиз восита бир нарсани оқ деяпти, битта восита, балки оқмасдир деяпти. Натижада одамлар тўққизтага ишонадими ѐки сал шубҳа билан қараѐтган биттага ишонадими?!
– “Сиѐсат” газетаси ҳақида нима дейсиз?
– Менимча, “Сиѐсат”чилар яхши иш қиляпсизлар. Сизлар эгаллаган ѐки эгаллаѐтган бозор бўш эди. Балки кеч қолдинглар, илгарироқ кириш керак эди… Айниқса, ўзбек тилида шунақа сиѐсий мавзулар бозори, айтиш мумкин, ҳатто мутлоқ бўш эди. Шу маънода “Сиѐсат”чиларни табриклаш керак…
– Анчадан бери юртимиздан узоқдасиз. Ўз уйинг, ватанинг, қон-қариндошларинг… бу нарсаларга нима етсин-а?!
– Қаерда бўлмайин, албатта Ўшни қўмсайман, яқинларингни эсдан чиқариб бўлар эканми?!Туғилган жой меҳри, албатта, бошқача. “Сулаймон” тоғнинг ѐқимли ҳавоси-ю, “Оқ бура”нинг сувларини доимо қўмсайман… Ҳар қадамда, ҳамма вақт!
УШБУ СУҲБАТНИ МАРҲУМ ЖУРНАЛИСТ АЛИШЕР СОИПОВ, 2007 ЙИЛИ ЎЗИНИНГ “СИЁСАТ” ГАЗЕТАСИДА ЧОП ЭТГАН.
