“Ислом нури” веб-саҳифасининг хабар беришича 2007 йилнинг 26 сентябрь куни Мадинаи мунавара ва Маккаи мукарама ўртасидаги йўлда юз берган автоҳалокат туфайли Фарғона водийсида машҳур диний олим Абдували қори Мирзаевнинг рафиқаси Шарифахон опа, ўғли Абдулқуддус Мирзаев ҳамда невараси Абдулвадуд ҳалок бўлган. Хабарда айтилишича, улар Умра ибодатини бажо қилиш ниятида эҳром боғлаб кетаётган эдилар.
27 сентябрь куни Маккатул Мукаррамадаги Масжидул Ҳаромда бомдод номозидан кейин муҳтарама опамиз Шарифахон, азиз акамиз Абдулқуддус ва унинг ўғли Абдулвадудга дунёнинг турли бурчакларидан келган юзминглаб мусулмонлар, шу жумладан Туркистондан Аллоҳ насибаларини қўшган баъзи биродарлар жаноза намозини ўқидилар.
ЭСЛАТМА: УШБУ СУҲБАТНИ МАРҲУМ ЖУРНАЛИСТ АЛИШЕР СОИПОВ, 2007 ЙИЛНИНГ 30 СЕНТЯБРИДА ЎЗИНИНГ “СИЁСАТ” ГАЗЕТАСИДА ЧОП ЭТГАН.
Абдували қорининг ўғли Абдулқуддус Мирзаев Саудия Арабистонида диний мактабни битиргач, Москва давлат халқаро алоқалар институтида ўқиган. Марҳум билан унинг ўлимидан аввалроқ бўлган суҳбатда у дадаси – Абдували қори Мирзаев фарзандини дипломат бўлишини орзу қилганини айтган эди. Абдували қори ўғирлаб кетилгандан уч йил ўтиб 1998 йили Абдулқуддус Мирзаев уйланган. Ҳозир марҳумнинг ортидан уч нафар фарзанд қолди. (Автоҳалокатда ҳалок бўлган ўғли Абдувадуд тўнғич фарзанд эди.) Абдулқуддус оилада якка ўғил бўлган, олтита синглиси бор. Абдулқуддус Мирзаев Москвадан қайтгандан кейин йиллар мобайнида расмийлар кузатувида бўлган. 2005 йилнинг 13 май куни юз берган Андижон воқеаларидан кейин уни ҳам қамашга ҳаракат бўлиб, бир ярим суткадан ортиқроқ муддат Андижон турмасида сақланган. Шундан кейин у Ўзбекистонни тарк этишга мажбур бўлган ва Умра сафарига қадар қўшни Қирғизистонда БМТ мандати асосида қочқин ўлароқ яшаётган эди. Ташқарига чиққандан кейин ҳам Абдулқуддусга нисбатан “ов” тўхтагани йўқ. Унинг Андижонда қолган оиласи тинимсиз махсус идораларга чақирилиб, тергов қилинмоқда. Машҳур олимнинг ўғлини Ўзбекистонга қайтариш учун махсус гуруҳ тузилиб, бу ишга сафарбар қилинган. Айни пайтда Ўзбекистон махсус хизматлари томонидан Абдулқуддус билан алоқада бўлган кишиларни аниқлаш амалиётлари давом этмоқда.
Марҳум Абдулқуддус Мирзаев билан унинг отаси, уламо Абдували Мирзаев тўғрисидаги суҳбат ўқувчиларга 90-йилларда минтақада мусулмонларга нисбатан бошланган тазйиқ ва таъқиблар манзарасини ойдинроқ тасаввур қилишга ёрдам беради деган умиддамиз.
Дадангизга Совет даврида ҳам тазйиқлар бўлганми?
Тазйиқлар Совет Иттифоқи даврида ҳам бўлган. Эски даврни эслайдиган бўлсак, 1981 йили дадамнинг ҳамдарс биродари Раҳматуллоҳ Аллома автоҳалакат уюштириб ўлдирилган. Бахтли тасодиф сабабли дадам бу ҳалокатдан қутилиб қолган. 1982 йил эса беш кунга қамалган. Бундан ташқари ўша вақтдаги КГБ идорасига доимий равишда чақиртирилган, лекин, Совет Иттифоқи атаизм – динсизлик асосига қурилган давлат бўлгани сабабли бу нарса ўша тизимга ярашаверадиган ҳолат эди.
Қандайдир диний фаолият олиб борган, деган айб билан прокурорнинг санкциясига мувофиқ қамоққа олинган. Лекин, бу айблар исботланмагани сабабли, беш кундан кейин узр сўраб, сўнг чиқариб юборишган. Ўзбекситон мустақил бўлгандан кейин бу тазйиқлар маълум бир фурсат, бирор йил атрофида тўхтаган.
Ўзбекситон мустақилликка эришгандан кейин тазйиқлар қай тарзда давом этди?
1992 йилда Тошкентда Ўзбекистон Ислом Уйғониш партиясининг раиси Абдулла Ўтаев ўғирлангандан бошлаб, дадамга ҳам бевосита тазйиқлар, кузатувлар давом этди.
1993 йили қиш фаслининг тунида биз яшаб турган ҳовли сирли равишда ёқиб юборилган. Уй йигирма дақиқа давомида бутунлай ёниб тугаган. Аллоҳ сақлаб, барча оила аъзоларимиз соғ-саломат қолган, лекин, барча мол-мулк ёниб кетган. Сирли равишда ёқиб юборилган дейишимга сабаб, ўша куни бир ёнғин хавфсизлик хизматининг телефони ишламаган, бундан ташқари, ўша пайтда гўё ўт ўчирувчиларнинг махсус топшириқлари бўлиб, ўз вақтида етиб келмаганлар.
1995 йилнинг 29 августига қадар вазифасидан кечиб, уйдан ҳеч қаёққа чиқмай, ўзини эҳтиёт қилиш ҳақида дадамга турли жойлардан, ҳам дўстлар, ҳам душманлар томонидан бевосита ва билвосита огоҳлантиришлар бўлган. 29 –август куни Тошкент шаҳар марказий аэропортидан ўғирлаб, сирли равишда олиб кетишди. Ўғирлаб деб айтишимизга етарли асосимиз бор, бу шунчаки аламзадалик устида айтилаётган гап эмас. Ўзбекистон ҳукумати шу кунга қадар бу мудҳиш жиноятга алоқадорлигини инкор қилиб келади. Ўзбекистон ҳукуматининг бу ишга алоқадор эканига бизнинг етарли асосларимиз бор. Чунки Абдували қорини кимлар олиб кетгани, Миллий Хавфсизлик Хизматининг (МХХ) қайси бўлими бу ишга бошчилик қилгани, бу амалиётни шахсан ким бошқаргани, қайси русумдаги мошиналарда олиб кетилани, дастлабки ушлаб турилган жойлар, дастлабки тергов мазмунлари, дастлабки тергов қилган шахслар ҳақида тўла, ишончли маълумотларга эгамиз.
Яъни Сиз дадангизнинг ўғирланиш тафсилоталрини биласиз, шундайми?
Абдували қори Андижон аэропортидан Тошкентга 155-йўналиш билан учиб боради. Тошкентдан Москва йўналиши бўйича учмоқчи бўлган. Барча текширув рўйхатларидан ва ниҳоят паспорт текшируви – охирги текширувдан ўтиб, самолёт трапи олдига келганда МХХ ходимлари томонидан яна қўшимча текширув учун олиб кетилган ва шу билан қайтиб чиқмаган.
Абдували қори 1995 йили, 29 август куни Тошкент шаҳар марказий аэропортида Москвага кетаётган, у ерда халқаро анжуманда иштирок этиб, нутқ сўзлаши керак бўлган. Бу нарса анжуман кун тартибига киритилган эди. Москвадаги анжуман тугагандан кейин, Европа мамлакатларининг бирида бутун Европа мусулмонлари қандайдир бир диний анжуман ўтказиш қарорига келишишган ва бу анжуманга ҳам у кишини таклиф қилишган. Москва анжуманидан кейин Абдували қори у ерга бориш – бормаслигини ҳал қилмоқчи эди.
Мен дадам ўғирланган пайтда Москвада бўлганман. Москвадан Лондонга бориш керак эди. Мен Москвага боргандан кейин бирга Лондонга бориш учун хатто маърузаларни тайёрлаб турган эдим. Дадамнинг Москвага келмаганидан қаттиқ хавотирландим. Уйга телефон қилсам, аям “икки кун илгари кетган” деди. Ҳолбуки, анжуман тугади. Икки кун илгари кетган деяпти аям, аэропортда кутиб олгани чиққан одамлар бўлган. Улар рейсни охиригача кутиб, кейин “ичкарида ушланиб қолмадимикан” деб танишларини киритиб чиқарган. Расмларини кўрсатишганда стюардессалар ҳам самолётга бундай одам чиқмаган деб айтишган. Андижондан самолётда бирга учиб келган бир одам ўзини четга олиб, Москвага учиб бориб, қайтиб келган. Бизга ўша одам дадам Тошкентда олиб қолинганини айтган.
Мен дадамни излаш учун десам хато бўлади, озод қилиш учун Ўзбекистон Республикаси президенти ва бош вазирдан бошқа барча амалдорлар, ИИВ, МХХ раҳбарлари, Республика бош прокурори билан учрашдим. Улар билан бўлган суҳбатдан шуни тушундимки, бу масала уларга боғлиқ эмас. Бу ишни ҳал қилиш уларнинг қўлида эмаслигини менга қандайдир маънода билдиришди. Яъни бу масала Ўзбекистон Республикаси президентига қадалиб бориши, у 1992 йилдаги Наманган воқеасидан ўта таъсирланганини билдирдилар. Албатта, бош вазир билан учрашишга ҳаракат қилмадим, чунки, Ўзбекистонда бош вазир фақат иқтисодий масалалар билан шуғулланади, унинг ваколатлари қисқа бўлгани учун учрашишга ҳаракат қилмадим.
Ҳозир шу ишга алоқадор одамлар, уларнинг ичида ҳам виждони қийналадиган ёки пул учун ишлайдиган одамлар бор, бизга шу кунга қадар дадамиз қандай ҳолатда эканини, жуда аниқ айтилмаса-да, қайси жойларда сақланаётгани, хусусан тергов мазмуни, тергов қилган шахслар ҳақида маълумот етказиб туришади. Биздаги маълумотларга кўра ҳозир Абдували қори Ўзбекистонда, Тошкент вилоятида сақланяпти. Соғлиғи ёмонлашиб, бундан 4-5 йил муқаддам хасталанган. Ҳарбий шифокорлар қараб, соғлиғи тикланган.
Аммо Ўзбекистон ҳукумати Абдували қорининг турмада сақланаётганини қандайдир тарзда изоҳладими? Чунки ҳукумат бу ишга алоқадорлигини доим рад қилиб келган.
Шундан кейин, яъни 1995 йилдан 1999 йилга қадар Абдували қори Мирзаевга нисбатан Ўзбекситон ҳукумати томонидан бедарак йўқолган шахс сифатида қидирув эълон қилинган. Аммо, бирор марта бирорта оммавий ахборот воситасида суратини кўрсатиб, бедарак йўқолгани ҳақида эълон қилинган эмас. Балки, бунга МХХ тўла қаршилик қилиб келган. 1999 йилда 16 февраль воқеалари, аниқроқ қилиб айтадиган бўлсак, 16 февраль томошалари қўйилгандан кейин, Абдували қори Мирзаевга нисбатан Ўзбекистонда ўта хавфли жиноятчи сифатида қидирув эълон қилинган. Қизиқки, бу киши уч йил мобайнида бедарак йўқолган одам сифатида қидирилиб, уч йилдан кейин 16 февраль куни қўйилган томошага алоқадор деб топилиб, хавфли жиноятчи сифатида қидирувга берилган. Бу биринчи томони, иккинчи томони эса шундай қидирув эълон қилингандан кейин Ўзбекистоннинг турли бурчакларида, аэропортлар, чегара ўринларида қуролланган хавфли рецидивист, жиноятчи деб, расмлари ёпиштирилиб қўйилган. Биз илгари шу нарсани бедарак йўқолган одам сифатида ёпиштиришни талаб қилганимизда расмийлар унашмаган эди. Кейин қарабсизки, ўзларига керак бўлганда бу ишни қилишди. Ўзбекистон қонунларига кўра, худди жаҳон қонунларидаги каби жиноятчининг айбини то суд исботлаб, қарор чиқармагунга қадар жиноятчи дейиш мумкин эмас. Лекин, Абдували қори Мирзаев ҳали суд қилинмасдан туриб жиноятчи, хавфли рецидивист, “ваҳҳобий”лик оқимининг асосчиси ва ҳоказо айблар билан айбланмоқда.
Сиз дадангизни озод қилиш учун йиллар давомида ҳаракат қилганингизни айтдингиз. Расмийларнинг бунга муносабати қандай бўлди?
Табиийки, Абдували қори Мирзаевнинг оила аъзолари ҳам жиноятчининг оиласи сифатида мана салкам ўн бир йил давомида Ўзбекистон ҳукуматининг МХХ, ИИВ, прокуратура каби ташкилотлари томонидан аёвсиз ва тинимсиз равишда тазйиқларга учраб келган ва бу тазйиқлар ҳозир ҳам давом этмоқда. Биз бу нарсаларнинг тафсилотини айтсак, узоқ гапиришга тўғри келади. Энг аҳамиятли ва мен урғу беришим керак бўлган томони шуки, маълум бир диндор оилаларга маҳаллий идоралар томонидан тазйиқлар бўлган бўлса, бизнинг оиламиз ҳам маҳаллий, ҳам марказий ҳукумат томонидан умумий тазйиққа учраб келган.
Дастлаб, Ўзбекистон ҳукумати биздан бу нарсани сиёсийлаштирмасликни сўради. Биз албатта, аввалда айтганимдек, оз бўлсада сиёсий билим олганимиз учун аввал БМТнинг бедарак йўқолганлар билан шуғулланиш бўлимига мурожаат қилдик. Кейин Европа мамлакатларидан Англия, Германия, Америка элчихоналари билан мустаҳкам алоқа ўрнатдик. Халқаро инсон ҳуқуқлари билан шуғулланувчи “Хьюман Райтс Вотч”, Россиядаги “Мемориал” каби ташкилотлар билан алоқа ўрнатиб, бу ишга сиёсий тус ҳам бердик ва бу оддий бир кишининг йўқолиб қолишига ўхшаш эмаслигини кўрсатишга ҳаракат қилдик. Бу нарса Ўзбекистоннинг тобора тўкилиб бораётган ҳукуматини яна яхшигина тўкди.
Амалдорлар бизни бошида яхшилик билан бу нарсаларни қилмасликка, дадамизнинг орқасидан ҳар хил чиқишлар қилмасликка чақирди. Биз бунга қулоқ солмаганимиздан кейин бизнинг оиламизга, шахсан менга, асосан қариндошларимизга тазйиқлар бошланди. Деярли ўн йил мобайнида бизни чақирмаган ходим, чақирмаган ташкилот қолмади. Қайсидир раҳбар янгиланса, биринчи бўлиб биз билан суҳбат қуради. Қандай воқеа бўлишидан қатъий назар бизни шунга боғлашга ҳаракат қилди. 1999 йил, 2002 йил, 2003 йил портлашларига ҳам дадамизни алоқадор қилишга ҳаракат қилдилар. Ўнлаб марта уйларимиз тинтув қилинди.
Расмийларнинг “Абдували қори “ваҳҳобийлик”ни тарғиб қилган” деган иддаоларида қанчалик жон бор?
Абдували қори аслида ким ўзи? Бу одам Ўрта Осиё ёки Андижон, Ўзбекистондагина эмас, балки, бутун дунёда, Ислом оламида ўз ўрнига эга бўлган, буни дўсти ҳам, душмани ҳам тан олишга мажбур инсон.
Иккинчи томони, Абдували қори диний, Исломий йўналишда қайси йўлда бўлган? Ўзи ошкор эълон қилган – “Мен Аҳли Сунна вал жамоа эътиқодининг ҳанафий мазҳаби йўналишидаман” деб. Бу одамни кўпчилик, ҳукуматнинг таъбири билан айтганда “ваҳҳобийларнинг отаси” деб билади. Нима учун бу кишига бундай ном қўйилган? Энг катта сабаблардан бири Абдували қори ўзининг диний фаолиятини оборган вақтда ҳеч кимга умуман диндан тирикчилик мақсадида фойдаланишга йўл бермаган. Ҳукумат идораларига, ҳукумат ходимларига диндан ўз ёвуз сиёсатларини оқлаш мақсадида фойдаланишга йўл бермаган. Мисол учун, бошқа масжидлардаги каби, Ўзбекистон ҳукуматининг олиб бораётган сиёсати, президент фармонларининг ҳаётга аҳамиятлилиги ҳақида бўлган маърузалар масжидда ўқилишига йўл қўймаган. “Бизнинг давлатимизда дин давлатдан ажратилган. Демак, давлат сиёсатини масжидга киритмаслик бизнинг ҳаққимиз. Бу ерда фақат Аллоҳнинг сиёсати, Аллоҳнинг сўзи айтилади, дунёвий сиёсат ҳақида гап юритилмайди”, деб йўл қўймаган. Табиийки, бу нарса давлат арбобларига ёқмаган, чунки улар ўзларининг нуфузларини Андижон жомеъ масжидида тиклаш ҳаракатида жуда кўп уринишган, аммо, бунга ўзларининг қонунларидан жавоб олишган.
Абдували қорининг диндан тирикчилик мақсадида фойдаланишга йўл бермагани замондош имомларга ҳам ёқмаган. Чунки, жаноза ўқиганда пул олмаслиги, никоҳ ўқигани учун пул олмаслиги, бу нарсалар Исломда холис қилинадиган амаллар эканини тушуна бошлагандан кейин одамларнинг кўз ўнгида дин уламолари ҳам иккига бўлина бошлаган. Уламолар диний қарашларда содиқ турган ва диний қарашларни пуллайдиган тоифага бўлинган. Мана шу иккинчи тоифага мансуб – диндан тирикчилик сифатида фойдаланадиган “имомлар”Абдували қорига “ваҳҳобий” тамғасини босишган.
Андижондаги Абдували қорининг имом бўлган жомеъ масжиди ҳақида сўз юритадиган бўлсак, бу масжид 1989 йилдан 1995 йилнинг охирги ой кунига қадар фаолият олиб борди. Шу вақт мобайнида жуда кўп хулқий-ахлоқий жиҳатдан бузуқ кишилар бу масжидда тарбият топди. Одамларнинг ҳаққини ўғирлаб, ўғирлик билан кун кўрган, безори бўлган, киссовур, ҳар хил ўтмиши қоронғу кимсалар шу масжидга келиб, бу ерда шариатни, Илом динини, Аллоҳнинг сўзини, пайғамбарнинг ҳадисларини эшитиб, ўрганиб, таъсирланиб, Ҳақ йўлига кирган. Масжид фаолияти даврида жамият ичида, хулқий-ахлоқий, маънавий ислоҳат олиб борилган. Буни ҳар қандай инсофли одам тасдиқлайди.
Ўзбекистон Иломий Ҳаракати етакчиси Тоҳир Йўлдошев ўз чиқишларида Абдували қори, Обидхон қориларни устозлари сифатида таърифлаган, сиз бунга қандай қарайсиз?
Абдували қорини кимдир устоз деб айтса, бунга Абдували қори жавобгар эмас. Чунки, бир одам ўзидан кўра динда пешқадам илмли кишини устоз деб айтиши албатта, шу одам уни ўқитганини билдирмайди. Ўзбекистон Исломий Ҳаракати раҳнамолари, маълум бир аъзолари ўша масжидда ибодат қилган бўлиши мумкин. Иккинчидан, устоз шогирдлар учун жавобгар эмас. Учинчидан, ЎИҲ 1995 йилга қадар қаерлардадир фаолият юритган бўлсада унгача Ўзбекистонга нисбатан очиқ-ошкора ўзининг ҳужумкор сиёсатини қаратган эмас. Чунки, бунга Абдували қорига ўхшаган етук олимлар йўл бермаган. Абдували қори имомлик қилиб юрган вақтида масжидда рўй берган ишларга, масжидда айтилган сўзларга албатта, ўзи жавоб беради. Лекин, у кишидан кейин бўлган ҳаракатлар, сўзларга у киши жавобгар эмас. Шу жумладан ЎИҲга ҳам. Лекин, кимдир қаердадир бу кишини бизнинг “устозимиз” деб гапирса, буни ҳурмат нуқтаи назаридан деб тушуниш керак.
Дадангиз Тоҳир Йўлдош билан шахсан таниш бўлганми? Учрашганми?
Абдували қори Тоҳир Йўлдош билан шахсан таниш бўлиши мумкин. Сабаби, 1991 йилнинг декабрь ойида Наманган шаҳрида Ўзбекистон республикаси президенти ўта ноқулай шароитга тушиб, ўша даврдаги “Адолат” халқ харакати томонидан эгаллаб олинган бино ичида халқ қуршовида қолганда, айнан Абдували қори бориб, халқни тинчитган. Бу хатти-ҳаракатлар Исломга тўла мувофиқ эмаслигини, Исломий манфаатларга путур етказишини тушунтириб, ўша машҳур Тоҳир Йўлдошга ҳам бу нарсани уқтириб, президентни тинчлик билан ажратиб олиб чиққан. Олдинда президентлик сайловлари кутилаётган эди.
Бу воқеага собиқ муфтий Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳам келган. Дадамдан бошқа ҳамма келиб, тинчита олмаган. Дадам машинада келиб, бир хонадонга тушганда у ерда Исмоил Жўрабеков, Зокир Алматов, ўша вақтдаги МХХ бошлиғи Алиев каби ўттизтача давлат арбоблари бўлган. У ерга Тоҳир ҳам ўнтача одам билан келган. Дадам кириб Тоҳирга “сиз бу ишни кимдан рухсат олиб, кимнинг рухсати билан бошладингиз”, деб сўраганда Тоҳир индамаган. “Бу қилаётган ишингиз шариатга, мусулмонларга зиён иш, тезда тарқалинглар” деган. Алматов ва Жўрабековдан “шу ишда иштирок этган бирорта одам жиноий жавобгарликка тортилмайди” мазмунида ёзма тилхат ёздириб олган.
Шундан кейин Тоҳир Йўлдош чиқиб, “бу қилган ишимиз олимларимиз билан бемаслаҳат бўлган экан, бу ишни тўхтатамиз” деб айтган. Бунга неча кунлаб овора бўлишган, Тоҳир ҳеч кимнинг гапини олмаган. Шунда президент Ислом Каримов “нима учун бу одам битта гапи билан тарқатиб юборди, эртага нимага битта сўзи билан чақиролмайди?” дея ўзи учун хулоса чиқариб олган.
Аслида манбалар шуни кўрсатадики Ўзбекистон раҳбарияти Абдували қорининг келишини илтимос қилган аммо, Абдували қори ҳукумат илтимосига биноан эмас, балки, халқ манфаати учун, яъни бормаса, ноҳақ қон тўкилиши, одамлар қурбон бўлишининг олдини олиш, диний манфаатларни кўзлаб борган. Бу Абдували қорининг халқ ўртасидаги обрўсидан, иккинчидан, тинчликпарвар инсон сифатида фаолият юритганидан далолатдир.
Шунга ўхшаш жойларда Тоҳир Йўлдош билан юзма-юз кўришган бўлиши мумкин. Бу фақат Ўзбекистон давлати ҳудуди ичида бўлган бўлиши мумкин. Чунки, у киши имом, ҳамма ўзининг дарди, талаби, истагини айтиб келадиган киши бўлган. ЎИҲ ва бошқа ҳаракатларга Абдували қорининг алоқаси бўлган эмас. У нафақат Тоҳир Йўлдошни, айтиб ўтганимиздек, давлат ходимларини, расмий имомлардан тортиб, оддий халқни умуман ҳаммани қабул қилган.
Минтақада ўтган 15 йил давомида турли диний гуруҳларга нисбатан расмийлар юритган таъқиб ва тазйиқлар гўё авж олаётган диний-экстремизмни жиловлашда кутилган самарани бермади. Сизнингча, бунинг сабаби нимада?
Ўзбекистон ҳукумати Абдували қорини ўғирлаб кетгандан кейин ЎИҲга рақобат қила оладиган куч қолмади. Шундан кейин Ўзбекистонда нафақат ЎИҲ, балки, “Ҳизб – ут-Таҳрир” “Акромия” ва ҳоказо оқимлар кескин суратда ривожлана бошлади. Мисол учун, одамлар “Ҳизб-ут-Таҳрир” ташвиқот қилса келиб, Абдували қоридан сўраган – “бизни фалон оқим даъват қиляпти, қандай муносабат билдиришимиз керак?” деб. У киши “бу оқим мана бундай оқим, унинг тўғри томонлари ман бу, мана бу томонлари эса нотўғри, демак бизга тўғри келмайди”, деб жавоб бера олган ва энг муҳими халқ бу жавобдан қониққан. Ҳозир ҳам Ўзбекистон расмий имомлари “Ҳизб-ут-Таҳрир” ёки бошқа оқимлар ҳақида фикрларини баён қилади. Аммо, уларни халқ қабул қилмайди, чунки улар халқ ўртасида шуҳратга эга бўлмаган одамлардир. Шу нуқтаи назардан у кишини бундай ҳаракатларга алоқадор дейиш нафақат ақлан, мантиқан нотўғри, чунки, бу ҳаракатлар ривожи бу кишидан кейин бошланди. Бу кишини йўқотиш оқибатида бошланди, десак тўғрироқ бўлади.
Аслида Абдували қорига ўхшаган, халқ орасида ўзининг сўзига эга бўлган машҳур кишилар бундай нотўғри оқим ва ҳаракатларининг ривожланишига йўл бермаган эди. У киши ўғирлангандан кейин, умумий исломий тўғри таълимот йўқотилгандан кейин одамларнинг динда адашиши бошланди. Давлатнинг ўзи шундай бўлишини хоҳлаган ва буни ўзи уюштирган.
Ўзбекистон ҳукумати учун шундай ҳаракат ва оқимлар керак эди, аслида. Ўзининг ёвуз сиёсатини Ғарб давлатлари олдида оқлаш учун шундай ҳаракатларни пайдо қилиш керак эди. Чунки, Ғарбдан бўлаётган танқидларни оқлаш учун, “бизда мана бундай ҳаракатлар пайдо бўлган, буларга агар мен тегмасам, булар кейинчалик Европага ҳам кириб боради, чегара бу ер, мен билан тўхтамайди, сизларга ҳам боради”, деган фикрни кўндаланг қилиб қўйиш учун керак эди. Аввал буни пайдо қилиш учун Абдували қорига ўхшаган шахслар, уларнинг халқ орасидаги обрўлари йўл бермаган.
90-йилларда Исломий олимлар минтақада оммани сафарбар қилиш салоҳиятига эга бўлган. Уламоларда ҳозир ҳам бу салоҳият борми?
Ҳозир Ўзбекистонда халқни кўчага олиб чиқадиган омил бу – иқтисодий ҳолат. Ўзбекистондаги иқтисодий ҳолатни инсон фараз қилолмайди. Одамлар Африка мамлакатлари, қашшоқ мамлакатларидаги вазиятни бевосита оммавий ахборот воситаларида кўрсатилгани учун фараз қилиши мумкин. Лекин, Ўзбекистондаги баъзи ҳолатлар Африканинг ночор давлатларидан қолишмайди. Бу халқни кўчага бошлаб чиқиши мумкин бўлган биринчи омил. Иккинчи омил, ҳозирги Ўзбекистонда ўта чегарадан чиқиб кетган раҳбариятнинг зулми. Чунки, ҳар қайси жойда маҳаллий раҳбар ўзини хондек сезади. Бу нарса халқни етарли даражада аламга тўлдириб борди. Диний омилга келадиган бўлсак, ҳозирги кунда Ўзбекистоннинг ичида халқни оёққа турғаза оладиган шахс менинг назаримда йўқ. Балки, бир вақтлар, қачондир бўлгандир. Лекин, ўша бўлган кишилар мисол учун, Абдували қорига ўхшаган одамлар бу нарсани қилиши мумкин бўлганда ҳам қилмаган. Балки, буни аксини халқни тарқатиш, тинчлантиришга ҳаракат қилган. Шунинг учун халқни диний туйғулар кўтариб чиқмайди. Диний пешво бўлса, бўлиши мумкин. Лекин, унга ҳали етиб бориш керак. Диндан бошқа иқтисодий, сиёсий омиллар бартараф бўлса, балки, диний сафарбарлик бошланиши мумкин.
Алишер Соипов
Бу ердан Сиёсат газетасининг 24 сонини кўчириб олишингиз мумкин
